"ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 100+.
Πόλη και Αρχιτεκτονική. Εκμοντερνισμοί και προσαρμογές.
1. Η κεντρική ιδέα της έκθεσης
Η έκθεση αναφέρεται στους μετασχηματισμούς της πόλης και της αρχιτεκτονικής στη Θεσσαλονίκη που μετέβαλλαν ριζικά το αστικό τοπίο οδηγώντας από την παραδοσιακή δομή που κυριαρχούσε ως τα μέσα του 19ου αιώνα στο σημερινό δυναμικό αλλά και ανεξέλεγκτα επεκτεινόμενο πολεοδομικό συγκρότημα. Η κεντρική θέση που προκύπτει από την αναλυτική διερεύνηση της κατασκευής της πόλης είναι η βαθμιαία επικράτηση ενός εκσυγχρονιστικού ευρωπαϊκού και αργότερα παγκόσμιου προτύπου το οποίο εφαρμόστηκε προσαρμοσμένο στις τοπικές ιδιαιτερότητες.
Στην πραγματικότητα η εισαγωγή και ο εγκλιματισμός της νεωτερικής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας σε μία πόλη, η οποία λειτουργούσε για αιώνες στο μεταίχμιο της Ανατολής και της Δύσης δεν έγινε χωρίς προβλήματα. Η Θεσσαλονίκη χαρακτηρίζεται από τη συνεχή αστική λειτουργία στην ίδια στρατηγική τοποθεσία. Από το γεγονός αυτό προκύπτουν ορισμένα χαρακτηριστικά της μακράς διάρκειας ιδιαίτερα στην κεντρική περιοχή. Αυτή αποτελεί ένα είδος παλίμψηστου όπου οι νέες εγγραφές δεν διαγράφουν τα ανεξίτηλα αλλά και τα λανθάνοντα δεδομένα του πλούσιου ιστορικού παρελθόντος.
Η έκθεση υλοποιείται στους δημόσιους χώρους του δεύτερου κτιρίου του Μεγάρου Μουσικής που είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία αναφοράς της πρόσφατης αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Ο χώρος φιλοξενεί μία μεγάλη έκθεση για πρώτη φορά και γι ́αυτό απαιτήθηκε σημαντική αναδιαμόρφωση. Επιλέχθηκε για λόγους οικονομίας και συμβολισμού η δημιουργία μίας αρχιτεκτονικής εγκατάστασης με τη μορφή ενός σύνθετου ικριώματος. Η επιλογή παραπέμπει στην εφήμερη «κατάληψη» του χώρου του Μεγάρου, αλλά και στην «υπό κατασκευή» εικόνα της σύγχρονης πόλης.
Η έκθεση οργανώνεται από το ΤΕΕ/ΤΚΜ, το Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ
και το Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μουσειολογίας, με τη
συνεργασία του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Τη
γενική επιμέλεια της έκθεσης έχει ο καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΠΣ ΑΠΘ Νίκος
Καλογήρου.
2. Το περιεχόμενο της έκθεσης
Πριν από το 1912: ο πρωταρχικός εκλεκτικός εκσυγχρονισμός
Σε αντιδιαστολή με τη νεώτερη Αθήνα που μετά τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους αποτέλεσε ουσιαστικά μία νέα ευρωπαϊκή πόλη γύρω από τον μικρό ιστορικό πυρήνα, στη Θεσσαλονίκη η εφαρμογή του δυτικού εκσυγχρονισμού όφειλε να διαπραγματευτεί με τις έντονα
παρούσες βυζαντινές και οθωμανικές κληρονομιές. Η εισαγωγή της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής είχε ως αφετηρία τον πρωταρχικό εκσυγχρονισμό που εντάχθηκε στο πλαίσιο των γενικότερων μεταρρυθμίσεων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη του μακρινού εμπορίου και οι απαρχές της εκβιομηχάνισης απαιτούσαν εκσυγχρονισμούς των υποδομών και του αστικού χώρου.
Μεσοπόλεμος: αστική αναδιάρθρωση και εποικισμός
Η γενική εφαρμογή των εκσυγχρονισμών εντάθηκε με την απελευθέρωση και την ένταξη της πόλης στο ελληνικό κράτος. Η ολική ανοικοδόμηση της κεντρικής περιοχής, οι επεκτάσεις και ο προσφυγικός εποικισμός προϋπέθεταν μία πολιτική εξουσία με όραμα και ικανότητα να επιβάλλει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Το σχέδιο Εμπράρ (1917-21) μετά από τη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε την κεντρική περιοχή ήταν μία από τις πρώτες σημαντικές πολεοδομικές παρεμβάσεις του 20ου αιώνα. Στην αρχιτεκτονική έκφραση επιχειρήθηκε η προσαρμογή του ευρωπαϊκού προτύπου στα τοπικά δεδομένα. Το «νεοβυζαντινό» λεξιλόγιο της οδού Αριστοτέλους και οι εκδοχές αναζήτησης της ελληνικότητας είχαν ιδιαίτερη απήχηση. Παράλληλα η δεκαετία του ́30 χαρακτηρίστηκε από την εισαγωγή της αμιγούς και συνεπούς μοντέρνας αρχιτεκτονικής μέσα από τις νεωτεριστικές κρατικές πρωτοβουλίες σε δημόσια κτίρια εκπαίδευσης και περίθαλψης.
Μεταπολεμική ανοικοδόμηση και ψυχροπολεμικός μοντερνισμός
Στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση με τις πολυώροφες αστικές πολυκατοικίες της αντιπαροχής οφείλεται η σημερινή εικόνα του πυκνοδομημένου πολεοδομικού συγκροτήματος. Στη μετεμφυλιακή περίοδο η παγκοσμιοποιημένη αρχιτεκτονική του ψυχροπολεμικού μοντερνισμού επικράτησε οριστικά. Η επέκταση της νέας παραλίας με τις οικοδομικές μονάδες, την παραλιακή λεωφόρο και το γραμμικό πράσινο αποτέλεσε το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του νέου αστικού τοπίου. Η πανεπιστημιούπολη του ΑΠΘ και ο χώρος της ΔΕΘ διαμορφώθηκαν ως νησίδες μοντέρνας αστικής σύνθεσης στις παρυφές της κεντρικής περιοχής. Οργανωμένα συγκροτήματα κοινωνικής κατοικίας στην περιφέρεια της πόλης υιοθέτησαν το πολεοδομικό πρότυπο των ελεύθερων μονάδων στο χώρο. Οι ρασιοναλιστικές και συγκρατημένες εκφράσεις της δεκαετίας του 50, εξελίχθηκαν δυναμικά με την υιοθέτηση του μπρουταλισμού στην αμέσως επόμενη περίοδο.
Πρόσφατες εξελίξεις: διάχυτη αστικότητα και υβριδικές συνθέσεις
Οι συνθήκες λειτουργίας και ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης μεταβλήθηκαν αισθητά την πρόσφατη περίοδο. Η γραφειοκρατική προσέγγιση της πολεοδομίας δεν κατόρθωσε να συντονιστεί με την ταχύτατη επέκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος που εκφράστηκε με τη γενικευμένη αστικοποίηση της υπαίθρου με νομότυπες ή αυθαίρετες συσσωρεύσεις κατασκευών. Η μεταμοντέρνα συνθήκη οδήγησε σε μία αναβίωση του εκλεκτικισμού με την επανάχρηση ιστορικών τυπολογικών και μορφολογικών στοιχείων, τα οποία ήταν περισσότερο αποδεκτά σε μία πόλη με μακρά παράδοση πλουραλισμού στην αρχιτεκτονική. Η επάνοδος σε αφαιρετικές μορφές στην τρέχουσα αρχιτεκτονική παραγωγή συχνά με την μορφή ενός επεξεργασμένου μινιμαλισμού δεν συνιστά ένα νέο μοντερνισμό, καθώς περιορίζεται στην προβολή της εικόνας των κτιρίων χωρίς το βαθύτερο νόημα και το κοινωνικό περιεχόμενο του πρωτότυπου μοντέρνου κινήματος.
Πληροφορίες: Νίκος Καλογήρου, τηλ. 6944 147598"
